La lletra G

El fonema /j/ (Velar, fricativu, sordu) nun esiste en llatín; esiste'l fonema /g/ (Velar, oclusivu, sonoru). Regina en llatín suena reguina. En llïonés, que vien del llatín cumu llingua romance que ye, tampoucu s'usa'l fonema /j/, pues nel sou llugar úsase la X cun soníu /sh/. Exemplos: desaloxare, dibuxare, xeneral, protexere. Pur eillu, nun hai necesidá de poner una “u” darréu de “g” pa distingire los desemeyaos sonidos ya que la “g“ siempres tien soníu “suave“.

Pur eillu, pallabras cumu gerra, gitarra, cegeira, tienen d'escribise ensín "u", y pallabras cumu ambiguedá, agueiru, cigueña, desaugue, tienen d'escribise ensín diéresis, pues nun tien sentíu usare dalgu que nun ye necesariu p'aclariare desemeyanzas fonéticas.

La lletra Ll

Al entamu de pallabra la lletra L palataliza siempres -esceutu nos artículos determinaos-, poru una gran cantidá de pallabras llïonesas entaman pur Ll: llambere, lluna.

La lletra Ñ ou NN

El soníu “eñe“ esiste en deillas llinguas romance nas qu'apaez gráficamente representau cun duas lletras: “nh“ en pertués (y pur sigire la ortografía pertuesa, tamién en mirandés, la variante la llingua llïonesa falada na Tierra de Miranda), “gn“ en francés, “ny“ en catalán... y nos primeiros escritos en llïonés (y pur estensión tamién en castiellán), esi soníu representábase cun duas enes (nn). Cuandu las duas lletras s'encurtionun poniendu una pur cima la outra, la piquinna finóu siendu la vírgula que camuda la “ene“ en “eñe“. Poru, pueden emplegase las duas posibilidaes, “ñ“ y “nn“ pa representare'l soníu “eñe“, dambas cuna mesma prenunciación: añu / annu.

Annedire que, anque nun tea xeneralizáu, mueitas vegadas, la “ene“ a l'entamu pallabra, tamién duplica poru s'escribe y prenuncia “enne / eñe“. Pur casu: Ñeve, Ñetu, Ñubru...

La lletra Y

Cumu regla xeneral, las pallabras qu'en castiellán finan cun “y“, en llïonés fácenlu cun “i“. Pur casu “rei“, “mui“, “guei“...

La lletra J

Anque la lletra J nun ye patrimoñal llïonesa, en dalgunas rexones úsase pa representare l'hache aspirada pulu que podremos alcontrare pallabras escritas cun eilla, p'amosare dichu soníu.

Puntines (Diéresis)

En pallabras cumu llïonés, xïografía... pa frayare'l diptongu y que la pronunciación de la “i” nun resulte cuasi imperceutible al oyíu, ponemos los puntines sobru eilla pa remarcare la sua prenunciación.

Partes de la oración:

En llïonés, las partes la oración son las mesmas que na mayoría las llinguas romances, a sabere:

Artículu, Nome ou Sustantivu, Axetivu, Pronome, Verbu, Alverbiu, Preposición, Conxunción ya Interxeición.