SUSTANTIVOS Y AXETIVOS

SUSTANTIVOS

Formación del femenín

- Pur cambiu de terminación:

Masculín Femenín Exemplos
-u -a mozu / moza
-e -a cliente / clienta
consonante consonante + a siñor / siñora
-áu -ada alvogáu / alvogada
-íu -ida añudíu / añudida
-eiru -eira panadeiru/panadeira

- Pur sufixación:
-sa                  l'alcalde                    l'alcaldesa
-isa                 el sacerdote               la sacerdotisa
-ina                 el rei                        la reina

- Pur raigón desemeyáu:
home                                      muyer
pai                                         mai
xenru                                     nuera

- Nomes epicenos. Namás camuda l'artículu y la mayoría finan en a:
el xurista                               la xurista
l'economista                         la economista

-Desemeyanza semántica sigún el xéneru (siendu'l femenín más grande ou mayor cantidá):
ventanu                                 ventana
cuencu                                   cuenca
pote                                       pota
lleñu                                      lleña
madeiru                                madeira

Formación del plural

- Sustantivos masculinos.

Singular Plural Exemplos
-u -os perru / perros
vocal tónica -s xalé / xalés
consonante -es fulgacián / fulgacianes
-ín -inos campesín / campesinos
-in (diminutivos) -ines perrín / perrines

- Sustantivos femeninos.

Singular Plural Exemplos
vocal átona -s perra / perras
vocal tónica -es universidá / universidaes
consonante -es canal / canales

 

AXETIVOS

Formación del femenín.

Masculín Femenín Exemplos
-u -a malu / mala
consonante -consonante + a llïonés / llïonesa
-áu -ada moyáu / moyada
-íu -ida perdíu / perdida
-eiru -eira voceiru / voceira

Formación del plural.

- Axetivos masculinos.

Singular Plural Exemplos
-u ; -áu -os delgáu /delgaos
vocal tónica -s marroquí / marroquís
vocal átona -s verde / verdes
consonante consonante + es feliz / felices
-ín -es piquiñín / piquiñines
-án -os valencián / valencianos

- Los femeninos añeden s:
piqueña                     piqueñas
amurniada                amurniadas

Concordanza Axetivu / Sustantivu

L'axetivu concuerda cul sustantivu al que califica en xéneru y númberu, independientemente de la sua posición:
el perru guapu       la perra guapa         las perras guapas
ñeve nidia               nidia ñeve

Cuandu acompanga a deillos nomes de xéneru desemeyáu, tendrá la forma del masculín plural:
el sangre y la tierra llïoneses

Gradación del Axetivu

Grau positivu:
Home feliz     Tema abegosu

Grau comparativu:
De superioridá: “más... que”
L´home ye más vieyu que la moza

D'inferioridá: “menos... que”
La ciudá ye menos prestosa que'l pueblu
Ye un perru menos rengu de lu que paez

D'igualdá: “tan... cumu”
El perru ye tan pailán cumu l'amu

“igual de... que ”
El perru ye igual de pailán que l'amu

“lu mesmu de... que”
El perru ye lu mesmu de pailán que l'amu

Grau superlativu:

“el/la/lu/los/las más... de”:
Ye'l más pailán de toos

“el/la/lu/los/las menos... de”:
Ye'l menos pailán de toos

Grau superlativu asolutu. Fórmase:

Amestandu los sufixos “–ísimu / -ísima”
Guapísimu, guapísima

Anteponiendu los prefixos “re- y requete-“
Reguapu, reguapa             Requeteguapu

Repitiendu l'axetivu
Guapu guapu

Los axetivos bonu, malu, grande, primeiru, terceiru y postreiru, en singular antepuestos al sustantivu, tienen formas apocopadas:
Ye un home bonu / Ye un bon home
Ye un otoñu malu / Ye un mal otoñu
Yera una playa grande / Yera una gran playa
Vivimos nel pueblu primeiru / Vivimos nel primer pueblu
Tamos nel cabudañu terceiru / Tamos nel tercer cabudañu
Yera'l deseyu postreiru / yera'l postrer deseyu